Kontrowersyjny, skrajnie prawicowy prezydent Brazylii zapowiedział w swoim programie wyborczym komercjalizację Amazonii, a konkretnie rozpoczęcie eksploatacji znajdujących się tam surowców naturalnych. Ekolodzy i klimatolodzy biją na alarm – wszak Amazonia ma kolosalny wpływ na klimat na kuli ziemskiej – w tym i na Europę. Jest więc dewastacja tego obszaru tylko wewnętrzną sprawą Brazylii czy też sprawą całej ludzkości? Może Brazylia korzystać z posiadanych tam złóż ropy naftowej podobnie jak USA czy Rosja ze swoich? Jeszcze dziesięć lat temu takie pytanie zostało by uznane za retoryczne i głupie. Dzisiaj – w dobie co raz bardziej rosnącej świadomości ekologicznej obywateli i społeczeństw, świadomości, że eksploatacja Ziemi ma swoje granice – już nie.
Podobnie miała się sprawa z Grenlandią, też obszarem niebagatelnym dla światowego klimatu. Przez lata dostępu do przebogatych tam złóż ropy naftowej, uranu i innych bogactw broniła specjalna ekologiczna uchwała grenlandzkiego parlamentu. Ale to tylko uchwała, więc w 2011 r. zmieniona została inną uchwałą. Uzasadnieniem dla zmian było. Paradoksalnie, ocieplanie się klimatu i topnienie grenlandzkiego lądolodu. Grenlandia stanęła otworem przed eksploratorami, a nam robi się coraz cieplej.
Te dwie choćby sprawy oraz rosnąca co raz bardziej, dzięki rozwojowi nauki i aktywności organizacji społecznych powszechna świadomość ekologiczna uzmysławiają ograniczenia świętości własności prywatnej, wskazują na obszary, w których własność (powietrza, jonosfery itp.) jest wspólna i korzystanie z niej dla dobra ludzkości powinno być wspólnie zarządzane. Wiśta, wio – łatwo powiedzieć.
Przed dwudziestu laty liberalny kapitalizm pokonał potężną, bo ideologiczną, barierę swojego rozwoju: ustrój demokratycznego socjalizmu – nie bez udziału pionierów-implementatorów tego systemu. Cóż – pierwsze koty za płoty. Póki co neoliberalizm zwyciężył i z euforii triumfu zdaje się nie wychodzić do dzisiaj. Tymczasem podstawy współczesnego kapitalizmu trzeszczą w posadach. Swoboda działalności gospodarczej, wolna konkurencja, rozwój oparty na utrzymywaniu stanu permanentnej nadprodukcji i mnożenia potrzeb napotykają na nowe, potężne bariery: środowisko naturalne i ogólnoświatowe nierówności ekonomiczne.
Reprezentatywny dla rządzącej klasy minister Szyszko mógł bezceremonialnie powiedzieć, że nie widzi w wycince Puszczy Białowieskiej niczego zdrożnego, bo przecież Bóg dał człowiekowi Ziemię w użytkowanie. Dla Szyszki, dla Dudy, który zadziwił Szczyt Klimatyczny w Katowicach swoją ignorancją, sprawa jest prosta: Bóg dał człowiekowi Ziemię, więc niech Bóg się o nią martwi.
Nie wszyscy jednak na świecie (na szczęście) podzielają ten pogląd. Rosnące gwałtownie zanieczyszczenie powietrza w dużych miastach, olbrzymia zmienność pogody – rujnująca rolnictwo, plastikowe oceany i ryby – to tylko niektóre z alarmujących, nowych zjawisk.
Drugą, potężną barierą ekspansji współczesnego świata są gwałtownie narastające nierówności ekonomiczne w świecie i – co najważniejsze – coraz powszechniejsza świadomość tych nierówności. Właśnie opublikowany został na ten temat kolejny raport Niezależnej Komisji działającej w ramach OXFAM – międzynarodowej organizacji humanitarnej (https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bp-reward-work-not-wealth-220118-en.pdf). Już tytuł raportu znamienny: „Nagradzać pracę – nie kapitał. By zakończyć kryzys nierówności musimy zbudować gospodarkę dla zwykłych ludzi pracy a nie dla bogatych i wpływowych”. Raport prezentowany jest właśnie na szczycie w Davos.
Tylko kilka wyimków z tego ważnego dokumentu. I tak:
- w minionym (2018) roku zanotowano największy na świecie przyrost miliarderów. Średnio jeden miliarder przybywa co dwa dni i na dzień publikacji raportu było ich 2.043. 10% miliarderów to kobiety.
- w ciągu minionego roku majątek tej elitarnej grupy wzrósł o 762 mld USD. Jest to suma wystarczająca na siedmiokrotne zlikwidowanie skrajnego ubóstwa na świecie.
- w okresie 2006 – 2015 zarobki zwykłych pracowników wzrastały średnio o 2 % rocznie, podczas gdy majątki miliarderów rosły 6 razy szybciej: 13% rocznie.
- 82% całkowitego wzrostu majątku w minionym roku trafiło w ręce 1 % ludzi, podczas gdy najbiedniejsza, dolna połowa społeczeństwa nie odnotowała żadnego wzrostu.
- najświeższe dane Credit Suisse pokazują, że 42 osoby wykazują dzisiaj majątek równoważny majątkowi 3,2 miliardów najuboższej części ludzkości. W USA 3 najbogatsze osoby dysponują majątkiem większym niż połowa całej populacji.
- najbogatszy 1% ludzkości posiada większy majątek niż cała reszta.
- najbogatszy 1% Amerykanów posiada majątek większy niż
Jak donoszą media biorący w szczycie udział prezydent Duda w swoim wystąpieniu prezentował tezę, że wyznacznikiem skuteczności współczesnej gospodarki jest jej zdolność innowacyjna. Jestem rozczarowany nie tylko dlatego, że trudno się z taką tezą zgodzić z powodów logicznych. Skuteczność mierzy się stopniem osiągania celów w stosunku do kosztów. Innowacyjność sama w sobie celem nie jest – jest tylko narzędziem. Wyznacznikiem skuteczności współczesnej gospodarki powinna być zdolność do likwidowania ekonomicznego rozwarstwienia ludzkości. Jeżeli nie taki cel postawią sobie czołowi światowi politycy, to z całą pewnością najlepszym biznesem na najbliższe lata będzie produkcja płotów, siatek i zasieków z drutu, czyli wszystkich urządzeń mających chronić bogatych przed biednymi. I oczywiście produkcja żółtych kamizelek. Wydawać by się mogło, że kto jak kto, ale czołowy polityk PiS powinien być uwrażliwiony w tym właśnie kierunku, że likwidowanie lub choćby zmniejszanie nierówności ekonomicznych powinny być podstawowym celem światowej gospodarki przyszłości.
Receptą międzynarodowej prawicy na narastające napięcia na tle ekonomicznym są zasieki. Tyle tylko, że budowanie zasieków, hasło atrakcyjne na wiecu – jest, jak uczy historia. skazane z góry na klęskę. Dlatego szukać należy innych: politycznych i ekonomicznych dróg, aby zmniejszyć rosnący ciągle potencjał społecznych nierówności. Innowacje mogą i powinny, ale przecież wcale nie muszą temu służyć. I tutaj właśnie jest rola dla polityków.
Świat coraz bardziej staje na rozdrożu: ekonomia liberalna albo interwencjonizm państwa (organizacji międzynarodowych!), czy też jakiś system mieszany. Sojusz Lewicy Demokratycznej wyraźnie dostrzega ten światowy problem w swoim programie. Okres wyborów parlamentarnych to czas, aby ogólne z natury hasła uwiarygodniać propozycjami konkretnych, społeczno-gospodarczych rozwiązań.
Ale w tym kontekście nasuwa się pytanie, czy tytuł Programu SLD „Przywrócić normalność” jest trafny. Świat nie chce przeszłości, świat chce nowej przyszłości – Polska też. Tytuł – niby nic, kilka wyrazów, ale jednak jest syntezą całości. Pokazuje kierunki myślenia autorów. Sądzę, że eksperci OXFAM nie będą rościli sobie pretensji do praw autorskich, jeśli zaczerpniemy nieco z ich publikacji formułując program „Polska – wspólne dobro. Nagradzajmy pracę – nie kapitał”. Lub inny podobny.
Warto pomyśleć o korekcie Programu SLD. Również w kontekście jednego z istotnych problemów, z którym przyjdzie się zmierzyć każdej, prócz PiS, partii: czy zachowamy 500+?
Stanowisko SLD powinno być w tej sprawie jasne: lewica zawsze, a dwukrotnie była przy władzy, kierowała się generalną zasadą, że chroni ten dorobek poprzedników, który dobrze służy Polsce i Polakom, a eliminuje to co jest szkodliwe. Tak postępowaliśmy zawsze i tak postępować będziemy w przyszłości, gdyż w takim postępowaniu, a nie w niszczeniu wszystkiego i urządzaniu całej Polski wedle swojego upodobania od podstaw, widzimy szansę na mozolne, ale trwałe podnoszenie dobrostanu Polaków.
Racja. Zacznijmy na lewicy mówić językiem lewicowym. Są w retoryce lewicy od dawien dawna obecne zwroty opisujące określone sytuacje, procesy, wydarzenia etc. Tylko jakoś o nich się zapomniało. I trzeba jasno powiedzieć – praca przed kapitałem, człowiek przed machiną (państwa, pracobiorcy, kapitału, korporacji itd.). Państwo -= wedle lewicy – winno właśnie być „za” tym człowiekiem, nie za ww „machinami”. Jest coś takiego jak „klasy społeczne” – problem powraca, może w innej konfiguracji niż opisał to Brodacz z Trewiru przed 150 z góra latyt, ale ten problem istnieje, nie został zdematerializowany wraz z „końcem historii” i bipolarnego podziału świata jak chciał „śmieszny” a wielbiony u nas „pod niebiosa Fukuyama (sam dziś posypuje głowę popiołem za ową „głupotę”). I jeszcze jedno – antynomia pracy i kapitału istnieje, jest immanencja procesów społecznych we wszystkich niemal aspektach. Dziś oczywiście jest to inaczej niż w gospodarce rynkowej (vel – systemie kapitalistycznym) 100 czy 150 lat temu. Ale owa antynomia, ów nieusuwany konflikt jest faktem i zaklęcia o „korporacyjnym układzie ” są zaklinaniem rzeczywistości, takim „wishfull thinking” (kochajmy się wszyscy w ramach „narodowo-katolickiego” układu – tak m.in. funkcjonować miała gospodarka, pracobiorcy i pracodawcy w Italii lat 20 i 30 -tych, to tzw.korporacjonizm wg encykliki Piusa XI „Quadrogessimo anno” i wdrażane przez rządy Mussoliniego). Nie chodzi o rewolty, walki etc.etc. Chodzi o uświadomienie sobie nieusuwalności tego konfliktu, bo rozbieżne są interesy. A poza tym – zysk jest motorem tej formy gospodarowania i naczelnym kanonem. Dziś, gdy widzimy jak 3-4 dekady królowania neoliberalnej mantry i dogmatów doprowadziły świat na kraj zagłady, gdy te mega-pomysły i roztaczane miraże trzeszczą w szwach lewica winna wrócić „do źródeł”. I zacząć mówić (wreszcie) językiem lewicowym nie neoliberalnymi – z lekka tylko przypudrowanymi ozdobnikami a’la T.Blair czy G.Schroeder – miazmatami.