The Economist opublikował właśnie swoją, dziewiątą już z rzędu, analizę stanu demokracji na świecie. „The Economist Intelligence Unit’s Democracy Index 2016” (dalej:DI) *) opatrzono charakterystycznym podtytułem: „Rewanż „żałosnych”” (W naszej, polskiej publicystyce bardziej adekwatnym tytułem byłby chyba: „Rewanż odrzuconych”). I ten podtytuł właśnie jest najlepszym skwitowaniem procesów demokratycznych na świecie w roku minionym.
Ogólna ocena tych procesów, w świetle badań The Economist jest znamienna. Zdaniem badaczy rok 2016 był rokiem rewolty przeciwko politycznym elitom, które okazały się dalekie od problemów zwykłych ludzi i nie reprezentują ich interesów. Zapowiedź rewolty pokazała się już w wcześniejszych badaniach The Economist. Autorzy DI 2016 zauważają, że rosnący rozziew pomiędzy elitami i społeczeństwem dotknął społeczeństwa o bardzo dużym demokratycznym doświadczeniu. Wskazuje się, że zarówno wyniki głosowania w Wielkiej Brytanii w sprawie Brexitu jak i wybór Trumpa prezydentem USA były szokiem dla całego świata, ale wynikały z powszechnego, głębokiego niezadowolenia ze status quo i z pragnienia zmian.
Analizując świat The Economist pochyla się też nad krajami Europy środkowo-wschodniej. Pisze: „W Europie wschodniej jest klimat dla głębokiego, powszechnego niezadowolenia z demokracji i dawny blok komunistyczny odnotował najbardziej dramatyczną regresję w każdym obszarze w okresie całego dziesięciolecia, w którym badamy Wskaźnik Demokracji”.
W obszernej analizie ogólnej ważka jest też konstatacja The Economist, że niektórzy politycy, zamiast usiłować zrozumieć istotę przypadków powszechnego, gwałtownego sprzeciwu wobec politycznemu establishmentowi, usiłują podważać legalność Brexitu czy wyboru Trumpa ośmieszając wartości tych, którzy za Brexitem czy Trumpem głosowali. W tych negatywnych interpretacjach nowych zjawisk politycznych The Economist nie dostrzega niczego pozytywnego dla zwiększania politycznego zaangażowania i partycypacji obywateli w przyszłości.
Według DI prawie połowa światowej populacji żyła w 2016r. w jakiejś formie ustroju demokratycznego. Jednakże tylko 4,5% w „pełnej” demokracji, co było wyraźnym spadkiem w stosunku do poprzedniego roku (8,9%) spowodowanym sytuacja w USA. Ponad 1/3 światowej populacji żyje w ustrojach dyktatorskich, przy czym główny w tym udział mają Chiny.
76 ze 167 badanych państw można według autorów DI uznać za państwa demokratyczne. Grupa 20 państw o „pełnej demokracji” została uszczuplona o Stany Zjednoczone, które ostatecznie zakwalifikowano do grupy państw z demokracją pełną wad.
Jak na tym tle wypadła Polska? Niestety, nie wchodzimy do elity 19 państw o pełnej demokracji, zajmując zaszczytne 52. miejsce w rankingu DI. Analiza wskaźników szczegółowych w 5 obszarach (proces wyborczy i pluralizm, funkcjonowanie rządu, polityczna partycypacja obywateli, kultura polityczna, wolności obywatelskie) jest bardzo ciekawa ale i czasochłonna. Skupiając się na wskaźniku ogólnym stwierdzić należy, że spośród państw europejskich wyprzedziliśmy tylko Mołdawię, Serbię, Chorwację i Węgry. Spośród nieeuropejskich krajów bardziej demokratycznymi od nas są między innymi: Filipiny, Indonezja Trinidad i Tobago, Południowa Afryka i wiele innych.
****************
Rok 2016 był rokiem porażki demokracji liberalnej. Obecny rok może kontynuować ten proces – z najwyższą uwagą śledzić trzeba wyniki wyborów we Francji i w Niemczech. Ale nade wszystko z tych wydarzeń wyciągać należy rzetelne wnioski – przede wszystkim przez tych, którym idee demokratyczne są bliskie. Największe niebezpieczeństwo jakie ukazał rok 2016 to realność uwiedzenia szerokich mas społecznych przez skrajnych, cynicznych populistów, którzy z jednej strony obiecują wszystko, a z drugiej siłą rozprawiają się z inaczej myślącymi. Znamiennym przykładem jest tutaj Polska, gdzie szczególnie mocno sprzęgły się idee populistyczne z nacjonalistycznymi. Z zachowań i wypowiedzi przedstawicieli obecnych elit tryska nienawiść i pogarda do wszystkiego, co nie PiS-owskie. I w ten sposób, w tempie przyspieszonym powstaje w Polsce nowa klasa „żałosnych” czy też odrzuconych. Jako antidotum na demokrację liberalną proponuje się Polakom demokrację nacjonalistyczną (narodową). Już sama nazwa, w kontekście historycznych doświadczeń Europy, mrozi krew w żyłach. Populizm i nacjonalizm używane jako narzędzia polityczne prowadzić muszą prędzej czy później do nagromadzenia się nowych pokładów niezadowolenia społecznego, wynikającego choćby z braku realizacji obiecanek. Klasa panująca zaś, odporna na argumenty myślących inaczej niż ona, będzie musiała wskazać jakiejś ujście dla negatywnej energia tego niezadowolenia: albo zewnętrzne (wojna) albo wewnętrzne (wojna domowa), albo jedno i drugie.
Dlatego uważam, że usilnie pracować należy nad opcją DEMOKRACJI OBYWATELSKIEJ. Idea demokracji obywatelskiej spajać powinna wszystkie siły polityczne dostrzegające grozę wykorzystywania populizmu i nacjonalizmu oraz wybranych selektywnie narzędzi systemu demokratycznego do utrzymania władzy przez jedną partię. Dzisiaj każdy dzień przynosi informację o manipulacjach władzy przy okręgach wyborczych, o zastraszaniu całych grup społecznych a nawet prześladowaniach osób uznanych przez tą władzę za wrogów. Casus pułkownika Mazguły ściganego za to, że publicznie wystąpił przeciwko skandalicznym ustawom w wojskowym berecie jest tyleż śmieszny co straszny.
Polska lewica, a w niej SLD, w żadnej mierze nie powinna stać w tej sytuacji „z bronią u nogi”, lecz być aktywnym orędownikiem obywatelskiej demokracji.
*) http://www.eiu.com/public/thankyou_download.aspx?activity=download&campaignid=DemocracyIndex2016
