Mamy drugiego w historii polski prezydenta wybranego ponownie, na drugą kadencję. Uroczystość zaprzysiężenia się odbyła, Andrzej Duda kontynuuje swoją misję. Sama ceremonia zaprzysiężenia budziła wiele emocji, zwłaszcza w kręgach szeroko rozumianej anty-pisowskiej opozycji. Iść, czy nie iść? – to najczęściej stawiany w tych kręgach dylemat. Dylemat nie tylko opozycyjnych członków Zgromadzenia Narodowego, ale również szeregu zapraszanych zwyczajowo gości: eurodeputowanych, szefów ważniejszych instytucji państwowych wysokich urzędników kościołów i związków wyznaniowych, dyplomatów.
Nie chcę roztrząsać tego dylematu, a zwłaszcza komentować deklaracji poszczególnych formalnych i nieformalnych liderów. Mogę powiedzieć – nie moja broszka. Ale…
Pięć lat temu, jako wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli otrzymałem zaproszenie na uroczystość zaprzysiężenia nowo wybranego Prezydenta RP – Andrzeja Dudy. Zaproszenie przyjąłem i z galerii obserwowałem uroczystość. Przyznać muszę, że zachowanie się Andrzeja Dudy w tym dniu, zwłaszcza jego sejmowe wystąpienie, nastrajały mnie optymistycznie. Dużo mówił o poszanowaniu konstytucji, o tym, że będzie prezydentem wszystkich Polaków, o potrzebie narodowej zgody itp. Tym większym dla mnie zaskoczeniem, wręcz ciosem, było zachowanie się Dudy niemal zaraz po opuszczeniu gmachu Sejmu: dokładnie wbrew swoim uroczystym przysięgom i deklaracjom. Trochę tak, jakby w gmachu opery spotkać eleganckiego, wytwornego gentlemana, który zaraz po wyjściu z tego przybytku kultury i sztuki zaczyna okładać cię bejsbolem gdzie popadnie. Dlatego, gdyby dzisiaj przyszło by mi roztrząsać kwestię „iść czy nie iść” na sejmową galerię nie miałbym żadnego problemu – zostałbym w domu. Dzisiaj wiedziałbym już, że mam do czynienia ze świadomym krzywoprzysięzcą, który całą ceremonię traktuje jak teatr, teatr widzów – marionetek, jak konieczną do odegrania rolę, z którą absolutnie się nie utożsamia. Raz mogłem dać się nabrać – drugi raz nie: „…in errore persevare stultum”
Sytuacja jaka się wytworzyła skłania jednak do głębszej refleksji nad istotą samej instytucji zaprzysiężenia wybranego przez naród Prezydenta – elekta. Konstytucja, w Art. 130. mówi co mówi:
„Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego następującej przysięgi:
„Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem„”.
„Po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego” – co to oznacza? Jaką rolę w tej ważnej dla objęcia najwyższego urzędu w państwie odgrywa zgromadzenie posłów i senatorów? Czy są oni tylko widzami teatru jednego aktora, czy też Zgromadzeniu Konstytucja przypisała inną niż dekoracyjna funkcję? Konstytucja niestety nie jest precyzyjna w tej kwestii. Prawdą jest, że w dotychczasowej praktyce politycznej nie było nigdy problemu z interpretacją Artykułu 130. Problem pojawił się dzisiaj, gdy powszechnie i w moim przekonaniu zasadnie podważana jest konstytucyjność całej kampanii wyborczej do orzeczenia Izby Kontroli Nadzwyczajnych i Spraw publicznych Sądu Najwyższego o ważności wyborów włącznie. Na bierną rolę Zgromadzenia wskazywać może przyimek „wobec” w Art. 130. Z drugiej jednak strony mamy do czynienia z czynnością „składania przysięgi”. Przysięgi nie składa się na ogół „na wiatr”, w przestworza. Przysięga się zazwyczaj komuś. Komu więc przysięga Prezydent – elekt? Można się tylko domyślać, że Narodowi, którego reprezentacją jest właśnie Zgromadzenie Narodowe. Jeżeli zaś tak, to Zgromadzenie Narodowe, przyjmując do wiadomości przysięgę Prezydenta – elekta staje się stroną czynną w tym procesie. Jest niejako powiernikiem tej przysięgi.
Zbliżoną nieco, choć oczywiście nie tożsamą rolę odgrywają zaproszeni goście. Chcąc nie chcąc swoją obecnością dają oni wyraz poparcia i/lub kredytu zaufania w stosunku do Prezydenta, uświetniają jego ingres.
Wybór Andrzeja Dudy na drugą kadencję Prezydenta RP postawił przed wieloma osobami publicznymi ważny dylemat: czy stać na straży reprezentowanych wartości i nie dać się zaprząc do propagandowego rydwanu powożonego przez zadeklarowanych wrogów tych wartości, czy też mimo wszystko dać wyraz wierności zasadom kultury politycznej i szacunku wobec wyborców? Nie należy moim zdaniem kogokolwiek piętnować ani chwalić za jego zachowanie w tej trudnej, nowej dla naszej polityki sytuacji. Najważniejsze, aby o tych sprawach rozmawiać i aby przekazy do społeczeństwa były jasne.
Wielu zadaje sobie pytanie, czy Andrzej Duda II będzie takim samym prezydentem jak Andrzej Duda I. Wielu wyraża nadzieję, że jego druga i ostatnia kadencja będzie ostentacyjnym zdystansowaniem się od swojej partii, będzie pięcioletnim festiwalem jego niezależności i miłości do prawa a ustawy zasadniczej zwłaszcza, do opozycji i do każdego Polaka. To nadzieje wielce naiwne. Gdyby Andrzej Duda II chciał nagle przedzierzgnąć się w strażnika Konstytucji, musiałby zacząć od posprzątania gigantycznego bałaganu do jakiego w każdym niemal aspekcie systemu prawnego doprowadził jego poprzednik, czyli Andrzej Duda I. Nie jest przecież tak (na szczęście), że nowa kadencja jest jakimś resetem działań osoby powtórnie wybranej, że kasuje, anuluje, rozgrzesza wszystkie przewiny, które ta sama osoba popełniła piastując najwyższy urząd w państwie w ciągu minionych 5 lat. Może zmieni się puder na obliczu nowego – starego prezydenta, ale istota jego prezydentury się nie zmieni – pozostanie on wiernym żołnierzem Jarosława Kaczyńskiego, ważną postacią dla realizacji historycznej misji, jaką siebie przypisał „zwykły poseł”. Duda zbyt dużo zawdzięcza Kaczyńskiemu, Kurskiemu i PiS w ogóle, aby móc wybić się na niezależność. Przedwyborcza, pokazowa nauczka, jaką otrzymał od Kaczyńskiego, gdy spróbował zamanifestować swoją niezależność żądając dymisji szefa Telewizji Polskiej musiała być dla niego niezwykle dotkliwa i z pewnością zapadła mu w pamięć. Może dla pozorów, w mniej ważnych, błahych sprawach Kaczyński pozwoli dudzie wierzgnąć, ale w sprawach dla Kaczyńskiego zasadniczych Duda nadal wiernie pełnić będzie rolę bezrefleksyjnego rubber stampera.
Na nowe musimy jeszcze poczekać.