luty 2017 – JACKA UCZKIEWICZA WOŁANIA NA PUSZCZY

Nie zabijaj???

Do niedawna sądziłem, że nigdy nie odważę się napisać recenzji filmu. Ale widocznie dzisiaj musi być ten pierwszy raz.

Obejrzałem film Agnieszki Holland „Pokot”. Do kina wybraliśmy się nie tyle stymulowani recenzjami fachowców (z tymi zapoznałem się później), ile lokalnym patriotyzmem, umiłowaną Nową Rudą i jej okolicami. (Bystrzyca Kłodzka też jest OK).

Po filmie zacząłem szukać recenzji – i tu ogromne rozczarowanie. Oto próbka najgłębszej oceny: „Pokot może nie jest filmem wybitnym, ale jest dobry. Porusza ważne problemy społeczne. Jest niezmiernie trafnym komentarzem do obecnej sytuacji w naszym kraju”.

Nie zamierzam odgadywać, co autorka (autorki Tokarczuk, Holland) miały na myśli. W gruncie rzeczy intencje twórcy są ważne, ale najważniejsze są odczucia adresatów sztuki oraz to, do jakich refleksji , wreszcie do jakich działań dzieło artystyczne inspiruje odbiorców.

Wbrew większości recenzentów uważam ten film za wybitny ze wszech miar. Nie dlatego, że Nowa Ruda, że Kotlina Kłodzka, że piękne zdjęcia, wspaniałe postaci i aktorzy.

Wbrew większości recenzentów uważam, że film ten nie jest filmem o zabijaniu zwierząt. Dla mnie jest to film o zabijaniu ludzi.

Człowiek jest zwierzęciem – mordercą. W odróżnieniu od większości zwierząt zabija on przedstawicieli swojego gatunku nie tylko przez przypadek czy w stanie najwyższej konieczności. Wachlarz motywów zabójstwa drugiego człowieka jest bardzo, bardzo szeroki. Od nieodpartego impulsu powodowanego najróżniejszymi emocjami (zdrada, zazdrość, zemsta itd., itp.) poprzez planowane z zimną krwią mordy na tle politycznym lub biznesowym po zinstytucjonalizowane, „słuszne”, zbiorowe mordy w imię obrony jedynie prawdziwego Boga, czy obrony takich wartości jak wolność, niepodległość.

Nie zamierzam podejmować próby oceny skuteczności piątego przykazania Dekalogu. Wystarczy mi, że kapelani stoją za plecami żołnierzy po obydwu stronach frontu i rozgrzeszają ich z popełnianych zabójstw innych ludzi „w imię słusznej sprawy”.

W tym kontekście film Agnieszki Holland jest dla mnie jednym, fundamentalnym pytaniem: czy zabójstwo drugiego człowieka w imię ochrony naturalnego środowiska, w którym człowiek żyje, a więc niejako w obronie egzystencji przyszłych pokoleń, może zostać zaliczone do tych zabójstw „w słusznej sprawie”. I nie chodzi tu wcale o ekoterroryzm, jak starają się sugerować niektórzy recenzenci. To problem o wiele głębszy, to próba zmierzenia się z wyzwaniami moralnymi, jakie niesie ze sobą cywilizacja i jej zagrożenia dla rodzaju ludzkiego.

Holland nie tylko stawia to pytanie, ale także udziela na nie odpowiedzi. Wielokrotna morderczyni nie tylko unika kary, ale wręcz otrzymuje największą nagrodę. Ostatnie sekwencje pokazujące pełną niezmąconej radości idylliczną egzystencję tak różnych przecież ludzi, w absolutnej harmonii z otaczającym, pięknym światem mogą sugerować przecież „łąki Pana”.

Za wcześnie dla mnie, abym opowiedział się „za” czy „przeciw”. Ale za odwagę i formę przedstawienia jednego z najpoważniejszych współczesnych wyzwań moralnych ludzkości – jeżeli takie były intencje artystek – uchylam kapelusz przed paniami Tokarczuk i Holland.

Bohater Jarosław Kaczyński

Bohaterem wszystkich mediów, zbawca Polski, stał się ostatnio Jarosław Kaczyński – mąż stanu, dobry ojczulek. Dlaczego? Ano dzięki temu, że zapowiedział, że skandaliczna skąd inąd ustawa znosząca ograniczenia w wycince drzew na działce prywatnej, po dwóch miesiącach funkcjonowania, „będzie zmieniona”. Naczelniczek państwa zdecydował i wszyscy odetchnęli z ulgą. Jarosław Polskę zbaw!

Ustawa forsowana przez luminarzy PiS z żarliwością niespotykaną nieodparcie nasuwa skojarzenia z aferą paliwową z 1989r, kiedy to podwyższono ceny benzyny, ale nowe stawki akcyzowe miały wejść z opóźnieniem. Kto wiedział, ten ustawiał kilometry cystern na naszej granicy celnej, tak, aby z wybiciem 24:00 mogły one ją przekroczyć przynosząc „tym, którzy wiedzieli” kokosowe zyski.

Z ustawą Szyszki może być podobnie. Wszak machina lobbingu, który tak zaniepokoił naczelniczka, na ogół smarowana jest forsą. Kto miał interes w wycięciu drzew, aby móc bez problemów przekwalifikować grunty na inwestycyjne – ten albo już to zrobił, albo właśnie to robi. Drzewne dożynki po apowiedzi Kaczyńskiego trwają w najlepsze. Ustawa – dzięki opatrznościowemu naczelniczkowi państwa zostanie pewnie zmieniona, ale co miało się stać – to już się stało i to w majestacie prawa. Nawet narodowy bohater Jarosław Kaczyński nie jest w stanie sprawić, aby ścięte 200-letnie drzewa powróciły na swoje miejsce.

„Odważni” opozycjoniści domagają się dymisji Ministra Środowiska. Ale tak naprawdę do dymisji powinien podać się sam Kaczyński i cała jego partia. I to bynajmniej nie dlatego, że wszyscy jak jeden mąż (z J. Kaczyńskim na czele) głosowali pamiętnej nocy za tą ustawą, a teraz niektórym się nie podoba z racji podejrzenia o lobbing. Rzeczywiście PiS skompromitował się, zdemaskował swoją pogardę dla stanowionego przez siebie prawa, pogardę dla wszystkich, którzy myślą inaczej. PiS okazał się „przyjazny” dla rozwiązań śmierdzących prywatnym interesem. To wszystko prawda, ale powód dla wycofania się Kaczyńskiego jest dużo poważniejszy.

PiS doszedł do władzy eksponując potrzebę przeprowadzenia wielu zmian systemowych. I słusznie – kamieni kupę należy zmienić w kwitnący ogród. Tragedia Polski polega jednak na tym, że słuszne, konieczne reformy okazują się tylko zasłoną dymną dla rzeczywistych celów PiS, którymi jest przebudowa na swoją (watykańską?) modłę polskiego społeczeństwa, polskiego państwa, a jak się da to i Europy całej. Populistyczne hasła są, jak to w przypadku katastrofy smoleńskiej przyznał w rozmowie z jednym z generałów sam Nadnaczelnik państwa – „tylko narzędziem politycznym”.

U podstaw programu PiS leżała słuszna teza o konieczności zwiększenia roli państwa, w tym przede wszystkim w gospodarce. PiS wykreował siebie na pogromcę doktryn i praktyk neoliberalnych. I nagle i niespodziewanie z ust Ministra Środowiska, wicepremiera Gowina i właściwie każdego, PiS-owca, który publicznie wypowiada się w sprawie ustawy Szyszki słyszymy jedno: „To w imię ochrony świętej własności prywatnej. Właściciel działki może z nią robić to, co mu się żywnie podoba!”.

Ustawą Szyszki, jej obroną, PiS doszczętnie skompromitował fundamenty swojej „reformatorskiej” misji. Minister środowiska udaje, że nie rozumie, że drzewa są częścią ogromnego ekosystemu, który w głębokim poważaniu ma granice działek geodezyjnych, nie rozumie, że niszcząc drzewostan na konkretnej działce czyni się szkodę wszystkim dookoła: ludziom, zwierzętom, roślinom. Zamiast więc, będąc wiernym swoim hasłom uspołecznienia gospodarki, podkreślać współodpowiedzialność właścicieli gruntów za dobro ogólne – PiS serwuje przed kamerami i mikrofonami najbardziej skrajne liberalne argumenty: o świętości własności prywatnej.

Należy więc spodziewać się dalszych, świetlanych akcji PiS w imię obrony tej świętości. Przepisy uniemożliwiające inwestycje uciążliwe dla sąsiadów: – do kosza! Zakaz zanieczyszczania wód gruntowych – won! Zakaz zasypywania na prywatnej działce rowów systemu melioracyjnego – na śmietnik! Itd.,itp.

PiS musi odejść w niesławie nie tylko dlatego, że ustawą Szyszki obnażył swoje prawdziwe oblicze. Największą społeczną szkodą jest rujnowanie przez PiS nadziei milionów Polaków na jakiekolwiek poważne reformy w naszym kraju. A to sprawi, że następcom PiS – a tacy przecież będą – niepomiernie trudniej uzyskiwać będzie społeczne zrozumienie, zaufanie i wsparcie dla niezbędnych społecznych i gospodarczych reform.

Oczywiście będzie PiS mógł przez czas jakiś epatować „ciemny lud” – czyli swoich wyborców – angażowaniem NATO w udowodnienie hipotezy profesorów od parówek, odbieraniem emerytur jednym by dać drugim, zwalnianiem części nauczycieli by – jako „dobry ojczulek” – podnieść pensję tym, którzy po reformie szkolnictwa zostaną. A wierni nowej władzy na bruk nie pójdą – to pewne.

Ale afera z ustawą Szyszki pokazuje jak wewnętrznie rozbity jest PiS w sprawach zasadniczych. Pokazuje, że cała ta reformatorska retoryka warta jest kupę… kamieni ich poprzedników.

Czasy Wielkiego Wstydu

Niektóre okresy w życiu narodów zyskują swoje „ksywy”, specjalne nazwy. I tak przykładowo mieliśmy czasy wielkiego głodu, wielkiej smuty, okres „siermiężny” – za Gomółki, okres „gierkowski” za Gierka, który z kolei był synonimem rozwoju. Podobnie w Rosji. Czasy Andropowa były nazywane czasami „zastoja” w odróżnieniu do czasów Breżniewa, które określano czasami „zastolija”, czyli zasiadania przy stole (zastawionym oczywiście). Zastanawiałem się jak historia oceni czasy panowania w Polsce Kaczyńskiego. I jedno dookreślenie przychodzi mi do głowy: czasy wielkiego wstydu.

„Komisja Europejska powinna kontynuować działania przeciwko rządowi Polski w ramach artykułu nr 7 Traktatu o Unii Europejskiej, gdyż władza nadal podważa komunikaty Amnesty International, FIDH, Human Rights Watch, Open Society European Policy Institue i Reporters Without Borders… Unia Europejska i jej państwa członkowskie muszą wykazać determinację, aby powstrzymać ruch wsteczny Polski od wspólnych wartości UE.” Zdaniem szeregu międzynarodowych organizacji, które opublikowały swoje wspólne stanowisko w sprawie Polski czytamy między innymi również: „…w 2106 r. rząd polski bagatelizując opinie tych organizacji… coraz bardziej niepokojąco próbował ograniczyć praworządność i prawa człowieka; w tym wolność mediów, wolność zgromadzeń oraz prawa seksualne i reprodukcyjne kobiet”.

Przez blisko dwieście lat szczyciliśmy się jako Polacy, naszą gotowością do umierania „za wolność waszą i naszą”. Ileż razy wizytujące Polskę głowy różnych państw przywoływały to wspaniałe hasło Joahima Lelewela ku czci dekabrystów! Dla świata Polska – niezależnie od ustroju – była synonimem niezłomności w walce o wolność, o demokrację.

Była. Te czasy minęły. KONIEC, KROPKA. Polska pod PiS-owskim panowaniem utrwaliła swoją międzynarodową opinię jako państwo nietolerancyjne, łamiące podstawowe zasady demokracji, nacjonalistyczne i ksenofobiczne. „Wywalczyliśmy” sobie niezagrożoną pozycję lidera wśród państw nieprzewidywalnych, niezrozumiałych, skrajnie konserwatywnych, nacjonalistycznych i antyeuropejskich.

W czasie II Wojny Światowej Słonimski pisał:

Ten, co o własnym kraju zapomina.
Na wieść, jak krwią opływa naród czeski,
Bratem się czuje Jugosłowianina,
Norwegiem, kiedy cierpi lud norweski,

Z matką żydowską nad pobite syny
Schyla się, ręce załamując żalem,
Gdy Moskal pada – czuje się Moskalem,
Z Ukraińcami płacze Ukrainy,

Ten, który wszystkim serce swe otwiera,
Francuzem jest, gdy Francja cierpi, Grekiem –
Gdy naród grecki z głodu obumiera,
ten jest z ojczyzny mojej. Jest człowiekiem.

Dzisiaj polski rząd odmawia schronienia grupce dzieci narodu miażdżonego przez wojnę dlatego, że są innego koloru skory, a może i niewłaściwego wyznania? Nie jesteśmy ludźmi, o których pisał poeta.

Jest mi z tego powodu wstyd. Chociaż mogę powiedzieć: -to nie ja!, chociaż mogę mówić, że sprawcami historycznego wstydu narodowego jest partia, którą w wyborach poparło niespełna 20% obywateli, to odium tego wstydu rozciąga się na każdego z nas. Przez dziesięciolecia nie będziemy już mogli przemierzać Europę i świat jako chorążowie sztandaru wolności i demokracji. Po prostu wstyd i jak to mawiali na Podhalu: „żal d… ściska”.

Kogo i jak wybierać?

Sąd Okręgowy w Poznaniu orzekł właśnie, że zatrzymanie Józefa Piniora było uzasadnione. Nie przesądza to rzecz jasna o winie sanatora. Ja tym bardziej daleki jestem od ferowania w tej sprawie wyroków, a swoja opinię wyraziłem wcześniej. Casus Piniora nieodparcie natomiast przywołuje refleksje, które kołaczą się w mojej głowie od lat. Im dłużej przypatruję się polskiej obyczajowości politycznej, tym bardziej krystalizują się we mnie poglądy, że cały nasz system wyborczy jest do bani.

Pytanie na początek: ile musi wyłożyć z prywatnych pieniędzy kandydat partii politycznej, aby być umieszczonym na pierwszym miejscu listy wyborczej? To, że w przypadku wielu partii musi – jest tajemnicą poliszynela. Pytanie tylko: ile? Ile za pierwsze miejsce, ile za drugie? Ile za kandydowanie na wójta czy prezydenta miasta?

Niby media mamy wolne, ale – pewnie jako dowód tej wolności – nie bardzo chcą się one zainteresować problemem. Temat tabu? Pewnie nie dzieje się tak przez przypadek. Kandydaci gromadzą prywatne fundusze, pożyczają od znajomych, pożyczają w bankach. Na pokrycie kosztów kampanii wyborczych w bankach (a jak pokazują choćby ostatnie wybory parlamentarne nie tylko w bankach) zaciągają poważne pożyczki również partie polityczne.

Nie mam żadnych dowodów na twierdzenie, że zaciągając pożyczkę kandydat traktuje wydatki na kampanię jako inwestycję, która – jak każda inwestycja – powinna się zwrócić w takiej bądź w innej formie. Dowodów nie mam, ale nie zdziwiłbym się, gdyby w wielu przypadkach tak właśnie było – zwłaszcza, gdy zaangażowany kapitał prywatny stanowi poważne obciążenie rodzinnego budżetu kandydata, a pożyczki trzeba spłacać. Z całą pewnością stwierdzić natomiast mogę, że z samej swojej istoty ukształtowany w Polsce model kampanii wyborczych dyskryminuje mniej zamożnych i mniej finansowo zaradnych potencjalnych kandydatów oraz sprzyja tworzeniu mechanizmów politycznej korupcji.

Tak dalej być nie powinno. Model kampanii wyborczych w naszym kraju wymaga głębokiej refleksji i gruntownej przebudowy. Dotychczasowy oparto na zasadach dosyć bezkrytycznie przeniesionych do nas zza Wielkiej Wody w latach 1989/90. Głównym operatorem kampanii wyborczych są tam (i u nas) media wszelkiej maści. I to właśnie media, firmy PR-owskie, właściciele tablic ogłoszeniowych przejmują gros partyjnych i prywatnych funduszy na kampanie wyborcze. Ten model nie zdaje egzaminu. W audycie wykonania zadań jednym z podstawowych kryteriów oceny jest kryterium value for money (wartość za pieniądze). W naszym kraju z kampanii na kampanię, za coraz większe pieniądze, naród otrzymuje coraz to gorszy jakościowo parlament. „Wartość za pieniądze” leci w dół na łeb na szyję. Fatalne merytoryczne i etyczne przygotowanie posłów (elity narodu) przekłada się wprost na coraz gorsze prawo, a ostatnio na psucie całego systemu prawnego.

Próbując naszkicować zarys nowego modelu kampanii wyborczych zacząć należy od generalnych celów tych kampanii. Są nimi:

Dostarczenie każdemu wyborcy niezbędnych informacji o programie ugrupowania i indywidualnych programach kandydatów.
Dostarczenie wyborcy niezbędnych informacji o kandydatach, obejmujących również informacje o ich statusie majątkowym.
Zapewnienie każdemu wyborcy możliwości bezpośredniego spotkania z kandydatem do funkcji publicznych.
Zapewnienie każdemu wyborcy możliwości korespondencji z kandydatem.

Realizacja tych celów zachodzić powinna przy respektowaniu następujących zasad:

Decyzja wyborcy w największym stopniu powinna wynikać z jego świadomej, merytorycznej decyzji, a nie być efektem możliwości i zdolności „uwodzenia elektoratu” przez ugrupowania polityczne i ich kandydatów. Z procesu wyborów władz publicznych wyeliminować należy wszelkie agresywne techniki marketingu komercyjnego
Zaplecze finansowe kandydata i/lub ugrupowania wyborczego nie powinny mieć wpływu na wynik wyborów.
Komisje Wyborcze zapewniają dostarczenie we właściwym terminie do każdego gospodarstwa domowego kompletnego zestawu programów wyborczych i sylwetek kandydatów w formie papierowej oraz przez strony internetowe.
Komitety wyborcze zapewniają możliwość spotkania wyborców z kandydatami oraz obecność kandydatów w Internecie.
Wyeliminowana zostanie uliczna walka komitetów wyborczych na banery, plakaty, tablice ogłoszeniowe itp. Publiczne przekazy dotyczyć winny tylko wskazania miejsca, gdzie wyborca uzyskać może informacje o celach i programach wyborczych oraz kwestii technicznych.
Rola mediów ograniczona zostanie do organizowania debat kandydatów, przekazywania informacji o planowanych spotkaniach przedwyborczych oraz informacji technicznych dotyczących wyborów. Wykupywanie czasu antenowego przez ugrupowanie bądź kandydata powinno być niedopuszczalne.
Agitacja wyborcza przez kościoły i związki wyznaniowe powinna być zakazana.

Jeżeli powyższe zasady uzupełnione byłyby przez przywrócenie instytucji List Krajowych (w wyborach parlamentarnych), to istnieją duże szanse na to, że decyzje wyborców będą bardziej świadome i podejmowane z podejmowane z poczuciem współodpowiedzialności, że merytoryczny i etyczny poziom wybranych do pełnienia służby publicznej się podniesie i że sumaryczne koszty kampanii wyborczych będą w efekcie dużo, dużo niższe niż obecnie.

Że to jest utopią? Tak, ale wszystko kiedyś było utopią.

Kryzys demokracji

The Economist opublikował właśnie swoją, dziewiątą już z rzędu, analizę stanu demokracji na świecie. „The Economist Intelligence Unit’s Democracy Index 2016” (dalej:DI) *) opatrzono charakterystycznym podtytułem: „Rewanż „żałosnych”” (W naszej, polskiej publicystyce bardziej adekwatnym tytułem byłby chyba: „Rewanż odrzuconych”). I ten podtytuł właśnie jest najlepszym skwitowaniem procesów demokratycznych na świecie w roku minionym.

Ogólna ocena tych procesów, w świetle badań The Economist jest znamienna. Zdaniem badaczy rok 2016 był rokiem rewolty przeciwko politycznym elitom, które okazały się dalekie od problemów zwykłych ludzi i nie reprezentują ich interesów. Zapowiedź rewolty pokazała się już w wcześniejszych badaniach The Economist. Autorzy DI 2016 zauważają, że rosnący rozziew pomiędzy elitami i społeczeństwem dotknął społeczeństwa o bardzo dużym demokratycznym doświadczeniu. Wskazuje się, że zarówno wyniki głosowania w Wielkiej Brytanii w sprawie Brexitu jak i wybór Trumpa prezydentem USA były szokiem dla całego świata, ale wynikały z powszechnego, głębokiego niezadowolenia ze status quo i z pragnienia zmian.

Analizując świat The Economist pochyla się też nad krajami Europy środkowo-wschodniej. Pisze: „W Europie wschodniej jest klimat dla głębokiego, powszechnego niezadowolenia z demokracji i dawny blok komunistyczny odnotował najbardziej dramatyczną regresję w każdym obszarze w okresie całego dziesięciolecia, w którym badamy Wskaźnik Demokracji”.

W obszernej analizie ogólnej ważka jest też konstatacja The Economist, że niektórzy politycy, zamiast usiłować zrozumieć istotę przypadków powszechnego, gwałtownego sprzeciwu wobec politycznemu establishmentowi, usiłują podważać legalność Brexitu czy wyboru Trumpa ośmieszając wartości tych, którzy za Brexitem czy Trumpem głosowali. W tych negatywnych interpretacjach nowych zjawisk politycznych The Economist nie dostrzega niczego pozytywnego dla zwiększania politycznego zaangażowania i partycypacji obywateli w przyszłości.

Według DI prawie połowa światowej populacji żyła w 2016r. w jakiejś formie ustroju demokratycznego. Jednakże tylko 4,5% w „pełnej” demokracji, co było wyraźnym spadkiem w stosunku do poprzedniego roku (8,9%) spowodowanym sytuacja w USA. Ponad 1/3 światowej populacji żyje w ustrojach dyktatorskich, przy czym główny w tym udział mają Chiny.

76 ze 167 badanych państw można według autorów DI uznać za państwa demokratyczne. Grupa 20 państw o „pełnej demokracji” została uszczuplona o Stany Zjednoczone, które ostatecznie zakwalifikowano do grupy państw z demokracją pełną wad.

Jak na tym tle wypadła Polska? Niestety, nie wchodzimy do elity 19 państw o pełnej demokracji, zajmując zaszczytne 52. miejsce w rankingu DI. Analiza wskaźników szczegółowych w 5 obszarach (proces wyborczy i pluralizm, funkcjonowanie rządu, polityczna partycypacja obywateli, kultura polityczna, wolności obywatelskie) jest bardzo ciekawa ale i czasochłonna. Skupiając się na wskaźniku ogólnym stwierdzić należy, że spośród państw europejskich wyprzedziliśmy tylko Mołdawię, Serbię, Chorwację i Węgry. Spośród nieeuropejskich krajów bardziej demokratycznymi od nas są między innymi: Filipiny, Indonezja Trinidad i Tobago, Południowa Afryka i wiele innych.

****************

Rok 2016 był rokiem porażki demokracji liberalnej. Obecny rok może kontynuować ten proces – z najwyższą uwagą śledzić trzeba wyniki wyborów we Francji i w Niemczech. Ale nade wszystko z tych wydarzeń wyciągać należy rzetelne wnioski – przede wszystkim przez tych, którym idee demokratyczne są bliskie. Największe niebezpieczeństwo jakie ukazał rok 2016 to realność uwiedzenia szerokich mas społecznych przez skrajnych, cynicznych populistów, którzy z jednej strony obiecują wszystko, a z drugiej siłą rozprawiają się z inaczej myślącymi. Znamiennym przykładem jest tutaj Polska, gdzie szczególnie mocno sprzęgły się idee populistyczne z nacjonalistycznymi. Z zachowań i wypowiedzi przedstawicieli obecnych elit tryska nienawiść i pogarda do wszystkiego, co nie PiS-owskie. I w ten sposób, w tempie przyspieszonym powstaje w Polsce nowa klasa „żałosnych” czy też odrzuconych. Jako antidotum na demokrację liberalną proponuje się Polakom demokrację nacjonalistyczną (narodową). Już sama nazwa, w kontekście historycznych doświadczeń Europy, mrozi krew w żyłach. Populizm i nacjonalizm używane jako narzędzia polityczne prowadzić muszą prędzej czy później do nagromadzenia się nowych pokładów niezadowolenia społecznego, wynikającego choćby z braku realizacji obiecanek. Klasa panująca zaś, odporna na argumenty myślących inaczej niż ona, będzie musiała wskazać jakiejś ujście dla negatywnej energia tego niezadowolenia: albo zewnętrzne (wojna) albo wewnętrzne (wojna domowa), albo jedno i drugie.

Dlatego uważam, że usilnie pracować należy nad opcją DEMOKRACJI OBYWATELSKIEJ. Idea demokracji obywatelskiej spajać powinna wszystkie siły polityczne dostrzegające grozę wykorzystywania populizmu i nacjonalizmu oraz wybranych selektywnie narzędzi systemu demokratycznego do utrzymania władzy przez jedną partię. Dzisiaj każdy dzień przynosi informację o manipulacjach władzy przy okręgach wyborczych, o zastraszaniu całych grup społecznych a nawet prześladowaniach osób uznanych przez tą władzę za wrogów. Casus pułkownika Mazguły ściganego za to, że publicznie wystąpił przeciwko skandalicznym ustawom w wojskowym berecie jest tyleż śmieszny co straszny.

Polska lewica, a w niej SLD, w żadnej mierze nie powinna stać w tej sytuacji „z bronią u nogi”, lecz być aktywnym orędownikiem obywatelskiej demokracji.

*) http://www.eiu.com/public/thankyou_download.aspx?activity=download&campaignid=DemocracyIndex2016